Ríkis eða einkabankar

Samkvæmt því sem segir hér í frásögn Kjarnans.is hefur Gylfi Zoega skilning á því að menn hrökkvi við þegar rætt er um sölu bankanna frá ríkinu til einkaaðila og bendir á að:

,,Mikil áhætta gæti skap­ast í rekstri kerf­is­lega mik­il­vægra banka ef þeir eru í einka­eigu, sökum tak­mark­aðrar ábyrgð eig­enda þeirra og trygg­ingar um að ríkið komi þeim til bjargar þegar illa geng­ur."

En Gylfi bendir einnig á hina hliðina:

,,að rík­is­rekstur bank­anna gæti einnig aukið hættu á spill­ingu innan fjár­mála­kerf­is­ins, þar sem stjórn­mála­menn gætu hlut­ast til í ákvörð­unum um lán­veit­ing­ar."

Og við sem munum eftir gömlu ríkisbönkunum (og frjálsa okurlánakefinu sem starfrækt var neðanjarðar) getum bent á, að ekki var sá bankarekstur alheilbrigður, né til neinnar sérstakrar fyrirmyndar.

Þar voru sumir jafnari en aðrir og stundum guldu menn fyrir skoðanir sýnar. Hvort heldur sem um var að ræða skoðanir í stjórnmálum eða á einhverju öðru og komið gat fyrir að menn ,,voru teknir niður" og neitað um lánafyrirgreiðslu.

Jafnvel gat það gerst að gengið væri svo langt, að þeir sem voru hinum ráðandi ekki þóknanlegir, ekki í réttum félagsskap, stjórnmálaflokki eða öðrum samböndum, væru keyrðir í þrot í þeim tilgangi að losna við þá.

Einnig gat það líka gerst, að þegar þeir sem rétt voru staðsettir í kerfinu og rétt innmúraðir, en voru komnir upp að vegg í brölti sínu: að þá væru þeir einfaldlega ,,greiddir út" með almannafé, sem sem kom eftir dularfullum leiðum úr ríkissjóði.

Það eru sem sagt tvær hliðar á þessum peningi. Gamla ríkisbankakerfið var alls ekki gallalaust og al-,,frjálsir" ríkisbubbabankar eru það ekki heldur. Því þarf að vanda til verka.

Lán sótt í banka

Í þessu sambandi rifjast upp saga af ungri konu sem fór í banka til að fá afgreitt húsnæðislán sem hennar beið. Var konunni vísað til bankastjóra í útibúi hins gamla Búnaðarbanka og er þangað kom, boðið til skrifstofu útibússtjórans, manns sem ekkert hafði í raun með málið að gera. Fyrir honum átti hún að bukta sig og beygja eftir að hafa beðið afgreiðslu til þess eins að eyða tíma sínum. Er hún gekk inn á skrifstofu útibússtjórans, heilsaði hann með þessum orðum: ,,Hverra manna ert þú góða mín?"

Konan sem var bæði skörp og stolt, svarað að bragði: ,,Hvað kemur það málinu við?" 

Bankastjórinn sá að sér, sagði lítið meira, afgreiddi lánið og lét gott heita.

Á þessum árum var það þannig, að lán til íbúðarhúsabygginga í sveitum voru afgreidd í gegnum Búnaðarbankann. Sá banki var ekki viðskiptabanki konunnar þegar þetta var, en seinna var hún og hennar fjöskylda neydd til viðskipta við bankann vegna viðskipta sem greidd voru með víxlum sem ekki mátti selja nema í Búnaðarbanka(!), banka sem auk vaxta tók af upphæðinni ákveðna prósentu og lagði inn á bundinn reikning hjá sjálfum sér.

Þá upphæð var hægt að fá greidda út með föstu ástigi í ístaðið, blönduðu svipusveiflu og hótunum. Væri það hins vegar gert, var eins líklegt að þar með væri viðskiptum með Búnaðarbankavíxla lokið í þeim banka og alls ekki öruggt að aðrir bankar keyptu slíka víxla.

Önnur saga og eldri

Aðra sögu og til muna ljótari má lesa um í bók Njarðar P. Njarðvík ,,Spegill Þjóðar". Þar segir frá því í kaflanum ,,Veröld móður minnar" hvernig ,,bankastjóri gekk miskunnarlaust að" foreldrum Njarðar - en faðir hans rak netagerðarverkstæði - eftir að ríkisstjórn Framsóknarflokks og Sjálfstæðisflokks hafði fellt gengið um 42,6% og lét síðan samþykkja lög nr. 120 28. desember 1950, á Alþingi um afskriftir skulda útgerðarmanna um 98%. Faðir hans fékk m.ö.o. 2% af því sem útgerðin skuldaði og það ekki allt í einu, heldur með vaxtabréfum til 15 ára! 

Þetta var ,,hrun" þessarar litlu fjölskyldu og því var ekki að heilsa að þáverandi forsætisráherra trommaði upp með skrípasýningu sem hann kallaði ,,leiðréttingu". Öðru nær, því hér var kné látið fylgja kviði og bankastjórinn gekk miskunnarlaust að föður Njarðar og kom eigum hans í hendur flokksbróður síns úr Framsóknarflokknum. Eftir að faðir Njarðar lést notaði Framsóknarmaðurinn í bankastjórasætinu síðan tækifærið og kom ekkjunni endanlega á kné, sem þar með stóð uppi sem ,,allslaus 47 ára ekkja" árið 1957. Njörður vitnar síðan í lok kaflans í orð Jóns Hreggviðssonar: ,, Vont er þeirra ranglæti en verra er þeirra réttlæti".

Niðurstaða

Það er sem sé að ýmsu að hyggja í bankamálunum og alls ekki víst að viðskipti við ríkisbanka séu ,,heilbrigðari" en við einkabanka. Veldur hver á heldur eins og þar stendur og svo mikið er víst, að Landsbankinn, sem var viðskiptabanki þeirrar sem hér sagði fyrr frá, beitti ekki sömu brögðum og Búnaðarbankinn gerði í sínum viðskiptum við ungu konuna. Konuna sem kunni ekki að meta ávarp bankasstjórans.

Athugasemdir

[Jósef Smári Ásmundsson (IP-tala skráð) 27.1.2021 kl. 07:21]

Man svo sannarlega eftir þessum tímum þegar samvinnuhreyfingin átti allt og alla. Var þá reyndar ekki kominn svo til vits og ára að ég þyrfti að fást við bankana. En krafa um samfélagsbanka er sterk meðal þjóðarinnar og ég hallast að því fyrirkomulagi sem Eykon lagði til að hluthafar banka væri öll þjóðin.það mætti hugsa sér að allir ríkisborgarar 18 ára og eldri fengu jafnan hlut í bankanum frá ríkinu og síðan yrðu arðgreiðslur gerðar upp með með skattinum hvert ár. Á íslandi er fákeppni á bankamarkaðnum með miklum vaxtamun á inn- og útvöxtum en með þessu fyrirkomulagi fengi þjóðin "okrið" til baka með arðgreiðslum. En það er nóg að hafa einn samfélagsbanka. Alveg óhætt að selja hlut ríkisins í öllum öðrum . Með þessu fengi fólk val og ef til myndi þetta leiða til meiri samkeppni á markaðnum.